وظیفه اصلی طحال پالایش خون و کمک به دفاع از بدن در برابر عوامل بیماری‌زا است.
طحال بخشی از دستگاه لنفاوی بدن انسان است. سیستم لنفاوی به حذف ضایعات سلولی، حفظ تعادل مایع، و ساخت و فعال کردن گلبول های سفید خون برای سیستم ایمنی بدن کمک می کند. همچنین، سیستم لنفاوی مسئول ساخت موادی است که نقش مهمی در التهاب و بهبودی دارند.
طحال در قسمت بالا سمت چپ شکم قرار دارد و توسط قفسه سینه محافظت می شود. این بزرگ‌ترین اندام دستگاه لنفاوی بدن انسان است.
طحال رنگی بنفش دارد و در افراد سالم حدود 6 اونس (170 گرم) وزن دارد. هنگامی که فرد بیمار یا دچار آسیب دیدگی شده، اندازه طحال می تواند به طور قابل توجهی بزرگ شود. طحال در واکنش سیستم ایمنی بدن و همچنین بازیافت سلول های قدیمی خونی نقش دارد.
ساختار پایه طحال
اگرچه طحال اندازه ای متفاوت در افراد مختلف دارد اما به طور معمول حدود 3 تا 5.5 اینچ (8 تا 14 سانتیمتر) طول و بین 5.3 تا 7.1 اونس (150 تا 200 گرم) وزن دارد. طحال اندامی نرم با یک پوشش بیرونی نازک از جنس بافت همبند سفت است که “کپسول” نامیده می شود.
طحال خون را از طریق سرخرگ طحالی دریافت کرده و از طریق سیاهرگ طحالی خون از آن خارج می شود. اگرچه طحال به رگ های خونی معده و پانکراس متصل است، اما در گوارش نقشی ندارد.
طحال شامل دو قسمت اصلی بافت به نام “پالپ سفید” و “پالپ قرمز” است.
پالپ قرمز: حاوی سینوس های سیاهرگی (حفره های پر از خون)، و طناب های طحالی (بافت های همبند حاوی گلبول های قرمز و گلبول های سفید خون) است.
پالپ سفید: بیشتر از سلول های ایمنی (سلول های T و سلول های B) تشکیل شده است.
عملکرد طحال
وظیفه اصلی طحال پالایش خون است. همانطور که خون به طحال جریان می یابد، این اندام خدمات کنترل کیفیت را ارائه کرده و هر گلبول قرمز قدیمی یا آسیب دیده را شناسایی می کند. در واقع، خون از یک هزارتو در طحال عبور می کند. سلول های سالم از این مسیر عبور کرده اما سلول هایی که ناسالم تشخیص داده شوند توسط گلبول های سفید به نام ماکروفاژها تجزیه می شوند.
زمانی که گلبول های قرمز خون تجزیه می شوند، طحال مواد باقیمانده مفید، مانند آهن را ذخیره می کند که در نهایت به مغز استخوان باز می گردد و در تولید هموگلوبین (بخش حاوی آهن خون) استفاده می شود.
همچنین، طحال مقداری خون ذخیره می کند – رگ های خونی طحال می توانند به طور قابل توجهی منبسط شوند. در انسان، حدود یک فنجان خون در طحال نگهداری می شود که در صورت از دست رفتن مقدار قابل توجهی خون، به عنوان نمونه پس از یک حادثه، آماده استفاده است.
طحال از طریق شناسایی عوامل بیماری‌زا (به عنوان نمونه، باکتری ها) و تولید گلبول های سفید خون در واکنش ایمنی بدن نیز نقش دارد.
حدود یک چهارم لنفوسیت ها (نوعی گلبول سفید) در طحال ذخیره می شوند.
حذف پلاکت های قدیمی از خون یکی دیگر از وظایف طحال است و همچنین به عنوان یک مخزن ذخیره برای پلاکت ها عمل می کند.
همانطور که جنین در حال رشد است، طحال گلبول های قرمز خون را تولید می کند، اما پس از ماه پنجم بارداری، این روند متوقف می شود.
طحال همچنین ترکیباتی به نام اپسونین ها، مانند پروپردین و توفتسین، تولید می کند که به سیستم ایمنی بدن کمک می کنند.
بیماری های تاثیرگذار بر طحال
موارد زیر از جمله شرایطی هستند که می توانند طحال را درگیر کنند:
طحال جانبی: حدود 10 تا 15 درصد افراد دارای یک طحال اضافی هستند. طحال دوم به طور معمول بسیار کوچک‌تر و حدود یک سانتیمتر قطر دارد. به طور کلی، این هیچ مشکلی برای سلامتی فرد ایجاد نمی کند.
پارگی طحال: این شرایط می تواند پیرو یک آسیب دیدگی رخ داده و موجب خونریزی داخلی تهدیدکننده زندگی شود. گاهی اوقات، طحال در زمان بروز آسیب می ترکد. در مواقع دیگر، ترکیدن طحال می تواند چند روز یا چند هفته بعد رخ دهد. برخی بیماری ها، مانند مالاریا و مونونوکلئوز عفونی، احتمال پارگی طحال را افزایش می دهند زیرا موجب تورم طحال شده و کپسول محافظ آن نازک‌تر می شود.
بزرگ شدن طحال (اسپلنومگالی): این می تواند به دلیل شرایط مختلف مانند عفونت ها، از جمله مونونوکلئوز عفونی، سل، اندوکاردیت و اچ‌آی‌وی، سرطان های خون (مانند لوسمی)، عفونت های باکتریایی، و بیماری های کبد مانند سیروز یا هپاتیت رخ دهد. گاهی اوقات، طحال کار منظم خود را انجام می دهد اما بیش از حد فعال است که به این شرایط هایپراسپلنیسم گفته می شود. این شرایط ممکن است، به عنوان نمونه موجب تخریب بیش از حد گلبول های قرمز یا پلاکت ها شود.
برای درمان بزرگ شدن طحال، پزشک باید دلیل زمینه ای بروز آن را درمان کند. در بیشتر موارد، درمان دلیل زمینه ای از برداشتن طحال (اسپلنکتومی) پیشگیری می کند.
اگر یک عفونت دلیل بزرگ شدن طحال است، پزشک ممکن است داروهای آنتی بیوتیک را با توجه به عامل بیماری‌زا تجویز کند.
اگر عفونت به واسطه باکتری شکل گرفته باشد، آنتی بیوتیک ها مفید خواهند بود. اگر یک ویروس دلیل عفونت باشد، مانند مونونوکلئوز، استفاده از این داروها سودی نخواهد داشت.
بیماری سلول داسی شکل: این شکلی ارثی از کم خونی است. در این نوع از کم خونی، گلبول های قرمز خون شکلی غیرطبیعی (هلالی شکل) دارند و می توانند جریان خون را مسدود کنند که موجب آسیب رسیدن به اندام ها، از جمله طحال می شود.
ترومبوسیتوپنی: اگر طحال بزرگ شود، ممکن است بیش از حد پلاکت ذخیره کند، به این معنی که پلاکت کافی در دیگر قسمت های دستگاه گردش خون بدن وجود ندارد. بدون پلاکت ها برای کمک به لخته شدن خون، خونریزی علامت اولیه ترومبوسیتوپنی است.
سرطان طحال: اگر سرطان در طحال آغاز شود، به عنوان سرطان طحال اولیه شناخته می شود. اگر سرطان از بخشی دیگر به طحال سرایت کند، به عنوان سرطان ثانویه شناخته می شود. هر دو نوع سرطان نادر هستند. سرطان نیز می تواند موجب بزرگ شدن طحال شود.
در صورت تشخیص سرطان طحال، ممکن است به خارج کردن آن از بدن به عنوان بخشی از روند درمان نیاز باشد. از دیگر درمان های لازم با توجه به نوع سرطان می توان به شیمی‌درمانی، پرتودرمانی، داروهایی که تومور را هدف قرار می دهند، مانند درمان های هدفمند، و پیوند سلول بنیادی اشاره کرد.
انفارکتوس طحال: کاهش خونرسانی به طحال به نام آنفارکتوس طحال شناخته می شود. این شرایط به واسطه توقف خونرسانی به طحال از طریق سرخرگ طحالی، به عنوان نمونه در نتیجه حضور یک لخته خون، شکل می گیرد. این شرایط اغلب بسیار دردناک است و درمان به دلیل زمینه ای آن بستگی خواهد داشت.
اسپلنکتومی: آیا بدون طحال می توان زندگی کرد؟
برخی افراد نیازمند خارج کردن طحال خود از طریق عمل جراحی هستند که به نام اسپلنکتومی یا طحال‌برداری شناخته می شود. بیشتر اوقات، پارگی طحال دلیل برداشتن طحال است اما می تواند با بزرگ شدن طحال، برخی اختلالات خونی، برخی انواع سرطان، عفونت، یا رشد توده های غیرسرطانی نیز مرتبط باشد.
اگرچه طحال طیف گسترده ای از وظایف مهم را انجام می دهد اما زندگی بدون آن نیز امکان‌پذیر است. پس از برداشتن طحال، بافت های دیگر مانند غدد لنفاوی و کبد می توانند وارد عمل شده و وظایف آن را انجام دهند.
با این وجود، افرادی که طحال آنها برداشته می شود بیشتر مستعد ابتلا به عفونت هستند و در صورت ابتلا به بیماری، دوران بهبودی آنها می تواند طولانی‌تر از حالت عادی باشد.
با توجه به سن و سلامت کلی فرد، پزشک به احتمال زیاد واکسینه شدن در برابر عفونت هایی مانند موارد زیر را توصیه خواهد کرد:
– هموفیلوس آنفلوانزا نوع B
– آنفلوآنزا
– مننژیت
– کزاز، دیفتری و سیاه سرفه
– زونا
– آبله مرغان
– ویروس پاپیلومای انسانی
– سرخک، اوریون و سرخجه
– سینه پهلو
حفظ سلامت طحال
محافظت از سلامت طحال دشوار است. بسیاری از دلایل بزرگ شدن طحال، مانند سرطان یا ناهنجاری های خونی ممکن است اجتناب‌ناپذیر باشند. با این وجود، برخی موارد قابل پیشگیری برای بزرگ شدن طحال مانند پرهیز از عفونت ها یا صدماتی که می توانند به این اندام آسیب برسانند، وجود دارند. برای حفظ سلامت طحال می توانید موارد زیر را مد نظر قرار دهید:
وسایل شخصی خود مانند ظروف، مسواک، یا غذا و نوشیدنی ها را با افراد دیگر به اشتراک نگذارید، به ویژه اگر می دانید که طرف مقابل به عفونتی مانند مونونوکلئوز مبتلا بوده است.
اگر در ورزش هایی مانند فوتبال و دیگر نمونه هایی که احتمال برخورد در آنها زیاد است فعالیت می کنید، از تجهیزات محافظ برای کمک به محافظت از طحال و اندام های دیگر در برابر آسیب دیدگی استفاده کنید.
هنگام رابطه جنسی از کاندوم استفاده کنید تا به محافظت در برابر عفونت های منتقله جنسی کمک شود.
در صورت مصرف الکل، این عادت را ترک کرده یا میزان مصرف خود را کاهش دهید تا به محافظت از کبد و پیشگیری از ابتلا به بیماری سیروز کمک شود.
هنگام رانندگی یا حضور در خودرو از کمربند ایمنی استفاده کنید.
اگر با بزرگ شدن طحال مواجه هستید، روند درمان توصیه شده توسط پزشک را دنبال کنید. از حضور در ورزش های پر برخورد و دیگر فعالیت های شدید تا زمانی که پزشک شما تایید نکرده است، پرهیز کنید.
فعال باشید. برای این که دستگاه لنفاوی به درستی مایعات را تخلیه کند، باید از نظر بدنی فعال باشید. ورزش های کم برخورد و کم فشار می توانند به بهبود شرایط گردش خون و کاهش التهاب کمک کرده و همچنین به حرکت مایعات در سراسر بدن کمک کند که عاملی در حفظ سلامت طحال است.
سطوح استرس خود را کاهش دهید. استرس مزمن می تواند سیستم ایمنی بدن را تضعیف کند که به التهاب، مشکلات گوارشی و مشکلات سلامت دیگر منجر می شود. استرس می تواند بر دستگاه های لنفاوی، ایمنی و گوارش تاثیر بگذارد و علائم بیماری های طحال، مانند بزرگ شدن آن را تشدید کند.
از روغن های اساسی استفاده کنید. روغن های اساسی می توانند به کاهش التهاب، مبارزه با عفونت، بهبود جریان خون و کاهش درد کمک کنند. از نمونه های خوب در این زمینه می توان به روغن اساسی لیمو، ارگانو، درخت سرو و کندر اشاره کرد.
آیا رژیم غذایی می تواند موجب بزرگ شدن طحال شود؟
ارتباط احتمالی بین رژیم غذایی و خطر بزرگ شدن طحال در هیچ مطالعه ای با حضور سوژه های انسانی بررسی نشده است.
مشکلات سلامت زمینه ای و بزرگ شدن طحال
یک رژیم غذایی ناسالم دلیل شناخته شده ای برای بزرگ شدن طحال نیست. با این وجود، رژیم غذایی و سبک زندگی شما می تواند خطر ابتلا به سایر بیماری ها که ممکن است در بیماری های طحال نقش داشته باشند را افزایش دهد.
به عنوان نمونه، مصرف بیش از حد الکل می تواند موجب سیروز کبدی شود که می تواند به بزرگ شدن طحال منجر شود.
بیماری کبد چرب غیرالکلی که به واسطه انباشت بیش از حد چربی در کبد شکل می گیرد نیز با بزرگ شدن طحال مرتبط است.
عوامل خطر برای بیماری کبد چرب غیرالکلی شامل چاقی، دیابت، سطوح بالای چربی خون، و سندرم متابولیک می شوند که همگی می توانند به واسطه رژیم غذایی و سبک زندگی نامناسب شکل گرفته یا تشدید شوند.
بزرگ شدن طحال می تواند ناشی از نارسایی احتقانی قلب و آرتریت روماتوئید باشد. هر دو شرایط با برخی الگوهای غذایی خاص، مانند رژیم غذایی غربی سرشار از غذاهای فرآوری شده و قند افزوده مرتبط هستند.
با این وجود، به انجام پژوهش های بیشتر با حضور سوژه های انسانی برای بررسی ارتباط بین رژیم غذایی و خطر بیماری های طحال نیاز است.
چگونه با رژیم غذایی از طحال خود مراقبت کنیم
در شرایطی که مشخص نیست بین رژیم غذایی و شرایط طحال ارتباط مستقیمی وجود دارد یا خیر، اما می دانیم که رژیم غذایی می تواند به طور چشمگیری بر سلامت کلی بدن انسان تاثیرگذار باشد.
رژیم غذایی، سلامت کلی و سلامت طحال
غذایی که می خورید مواد مغذی لازم برای تامین انرژی، ساخت و ترمیم سلول ها، و موارد دیگر را تامین می کند. به این ترتیب، انتخاب های غذایی شما می تواند بر هر بخش از بدن، از جمله طحال تاثیرگذار باشد.
الگوهای غذایی خاص می توانند به التهاب مزمن و اختلالات متابولیک منجر شوند که می تواند در عملکرد طبیعی بدن اختلال ایجاد کرده، به سلامت کلی بدن آسیب رسانده و خطر ابتلا به بیماری را افزایش دهد.
به عنوان نمونه، یک رژیم غذایی سرشار از غذاهای فرآوری شده مانند فست فود، نوشابه های گازدار، و تنقلات ناسالم می تواند خطر شرایط مرتبط با بزرگ شدن طحال مانند بیماری کبد چرب غیرالکلی یا چاقی را افزایش دهد.
در مقابل، پیروی از یک رژیم غذایی سرشار از مواد مغذی و حاوی غذاهای ضد التهاب مانند سبزیجات و میوه ها، خطر ابتلا به آرتریت روماتوئید، بیماری کبد چرب غیر الکلی، و دیگر شرایط مرتبط با بزرگ شدن طحال را کاهش می دهد.
چه خوراکی هایی مصرف کنیم و از چه خوراکی هایی پرهیز کنیم
هیچ توصیه ای در مورد مداخلات غذایی خاص که ممکن است خطر ابتلا به بزرگ شدن طحال را کاهش دهند، وجود ندارد.
با این وجود، دنبال کردن یک رژیم غذایی سرشار از مواد غذایی زیر احتمالا سلامت کلی بدن را بهبود می بخشد و از آن در برابر بیماری ها محافظت می کند:
میوه ها: انواع توت، مرکبات، گیلاس، آلبالو، موز، سیب
سبزیجات: اسفناج، بروکلی، مارچوبه، فلفل ها
سبزیجات نشاسته ای: سیب زمینی شیرین، کدو حلوایی
غلات کامل: جو دوسر، کینوآ، برنج قهوه ای، جو
چربی های سالم: روغن زیتون، آووکادو، ماست پر چرب، نارگیل شیرین نشده
حبوبات: لوبیا سیاه، عدس، نخود
مغزدانه ها و کره مغزها: بادام هندی، بادام، دانه های کدو تنبل
پروتئین های حیوانی: ماهی، مرغ، تخم مرغ، بوقلمون، نرمتنان صدفدار
ادویه ها و گیاهان دارویی: ریحان، زردچوبه، آویشن، ارگانو
افزون بر این، محدود کردن یا قطع مصرف غذاها و نوشیدنی های زیر می تواند به محافظت در برابر ابتلا به بیماری ها از جمله شرایطی که با طحال مرتبط هستند، کمک کند:
نوشیدنی های شیرین شده با شکر: نوشابه های گازدار، میلک شیک ها، چای سرد، نوشیدنی های انرژی‌زا
فست فود: سیب زمینی سرخ شده، همبرگر، پیتزاها، تاکوها، هات داگ، ناگت ها
شیرینی ها: آبنبات ها، غذاهای پخته شیرین، بستنی
تنقلات فرآوری شده: چیپس ها، کراکرها، بیسکوئیت ها، پفک ها
محصولات گوشتی فرآوری شده: کالباس، سوسیس، سالامی، بیکن
