علت پوکی استخوان و راههای پیشگیری از آن
یکی از اصطلاحات پزشکی که این روزها بسیار شنیده میشود، پوکی استخوان است. این عارضه با شیوع گسترده، حتی در مواردی افراد نه چندان مسن را نیز درگیر عوارض خود میکند. پوکی استخوان یا استئوپروز (Osteoporosis)، همانطور که از نامش پیداست، به معنی کم شدن تراکم استخوان است که بدنبال آن قدرت و استحکام استخوان کم شده و تحت این شرایط استخوان در معرض آسیب و شکستگی قرار میگیرد.
پوکی استخوان معمولاٌ بتدریج پیشرفت میکند و در ابتدا، هیچ علامتی از خود بروز نمیدهد تا وقتی که شکستگی ایجاد شود. پوکی استخوان یا استئوپروز میتواند در هر استخوانی از بدن ایجاد شود ولی معمولاً شکستگی ناشی از آن، دراستخوانهای ستون مهرهها، لگن و ران بیشتر دیده میشود.
چه کسانی بیشتر به پوکی استخوان مبتلا میشوند؟
اغلب افراد در سنین بالا به پوکی استخوان دچار خواهند شد، ولی در زنان پوکی استخوان حتی ممکن است قبل از سن یائسگی آغاز شود؛ با این وجود، شکستگیهای ناشی از آن در سنین بالاتر ایجاد میگردد. بیشترین افرادی که در معرض شکستگی ناشی از پوکی استخوان قرار میگیرند، زنان یائسه هستند؛ زیرا در این دوران سطح استروژن به طور قابل توجهی کاهش مییابد.
شکستگیهای لگن وخیمترین عارضه استئوپروز یا پوکی استخوان است که سه چهارم شکستگیهای لگنی در زنان رخ میدهد. اگر سنجش تراکم مواد معدنی استخوان را معیار قرار دهیم، تعداد قابل توجهی از زنان بویژه در دوران یائسگی، دچار کاهش توده استخوانی در گردن و استخوان ران میباشند.
علل پوکی استخوان
دلایلی که میتواند ریسک ابتلا به پوکی استخوان را بالا ببرد عبارتند از:
- افزایش سن
- عوامل ژنتیکی
- استعمال دخانیات و الکل
- نداشتن تحرک بدنی (ورزش) مناسب و کافی
- کمبود مواد معدنی مانند کلسیم، پروتئین و ویتامین دی
- بیماریهایی مانند پرکاری تیروئید، کمکاری غدد جنسی، آرتریت روماتوئید، بیماری کوشینگ، دیابت و …
- مصرف برخی داروها مثل کورتن، لووتیروکسین، فورزماید، هپارین، فنیتوئین و … به مدت طولانی
لازم به ذکر است، در رژیمهای غذایی نامناسبی که با رعایت آنها فرد دچار کمبود مواد معدنی خواهد شد، بدن این کمبودها را از بافتهای استخوانی تأمین میکند و این روند، در طول زمان باعث فقر استخوانها و در نتیجه پوکی استخوان میگردد.
توجه: طبق تحقیقات جدید، مصرف کافئین تأثیر چندانی در استئوپروز نخواهد داشت.
علائم پوکی استخوان
برخلاف بسیاری از بیماریهای مزمن، پوکی استخوان جز در موارد حاد که فرد را با شکستگی مواجه میکند، علامتی ندارد؛ به همین دلیل استئوپروز را بیماری خاموش نیز مینامند. بیشترین شکستگیهای ناشی از پوکی استخوان به ترتیب در ستون مهرهها، استخوان رادیوس و لگن رخ میدهد. شکستگیهای لگن وخیمترین عارضه استئوپروز بوده و حتی در برخی از موارد، میتوانند سبب مرگ بیمار شوند.
شکستگیهای ناشی از پوکی استخوان اغلب به دلیل حوادث بسیار معمولی ایجاد میشوند که افراد سالم به هیچ وجه در آن موقعیتها دچار شکستگی نخواهند شد. به عنوان مثال میتوان به شکستگیهای مهرهای اشاره نمود که در بسیاری از آنها با یک فشار مختصر مانند بلند کردن یک جسم، عطسه کردن و خم شدن رخ میدهند.
تشخیص پوکی استخوان
معمولاً آزمون سنجش پوکی استخوان در خانمهایی که در سن یائسگی به سر میبرند یا در مواردی که عامل زمینهای برای پوکی استخوان تشخیص داده شود، انجام خواهد شد. تشخیص استئوپروز، معمولاً با آزمون سنجش تراکم استخوان انجام میشود و معمولاً در سنین بالا مسجل میشود. سنجش تراکم استخوان معمولاً در سنین بالا یا در پی یک شکستگی حاد توسط پزشک متخصص درخواست میگردد. عکسهای رادیوگرافی شاخص خوبی برای تشخیص پوکی استخوان نخواهند بود؛ زیرا نفوذ کم یا بیشازحد اشعه در فیلم عکاسی، روی کیفیت آن تأثیر میگذارد و تشخیص را مختل میکند. بهترین راه تشخیص استئوپروز، بر اساس سنجش تراکم مواد معدنی استخوان است.
درمان پوکی استخوان
استئوپروز یا پوکی استخوان بیماری است که با تشخیص زودهنگام و اقدامات درمانی مناسب و بهموقع، میتوان از پیشرفت آن جلوگیری کرد و در مواردی روند بیماری را معکوس نمود تا بهبودی برای بیماری حاصل شود. در درمان پوکی استخوان بر کاهش سرعت یا توقف از دست رفتن مواد معدنی، افزایش تراکم استخوان، پیشگیری از شکستگی استخوانها و کنترل درد ناشی از این بیماری تمرکز میشود. پزشک، بر مبنای برآورد میزان قرار داشتن شما در معرض خطر شکستگی استخوان طی 10 سال آینده که با استفاده از اطلاعاتی مانند آزمایش تراکم استخوان انجام میشود، توصیههای درمانی خود را ارائه میدهد. معمولاً اگر خطر شکستگی بالا نباشد، در درمان پوکی استخوان از دارو استفاده نشده و در عوض بر شیوه زندگی، ایمنی و اصلاح عوامل افزایش دهنده خطر از دست رفتن استخوان تمرکز میشود.
راههای درمان پوکی استخوان عبارتند از:
دارو
بیشترین داروهای پوکی استخوان که هم برای زنان و هم برای مردانی که در معرض خطر بالای شکستگیها قرار دارند، تجویز میشوند بیسفسفاتها هستند که نمونههایی از آنها عبارتند از:
• آلندرونات (فوزاماکس)
• رزیدرونات (آکتونل، آتلویا)
• ایباندرونات (بونیوا)
• زولدرونیک اسید (رکلاست)
سایر داروهای پوکی استخوان: اگر توانایی تحمل درمانهای معمولتر پوکی استخوان را ندارید (اینکه چندان تأثیری برای شما ندارند) پزشکتان میتواند داروهای زیر را توصیه کند:
• دنوسوماب (پرولیا). در مقایسه با بیوفسفاتها، دنوسوماب نتایج مشابه یا بهتری را در زمینه افزایش تراکم استخوان نشان داده و احتمال بروز انواع شکستگیها را کاهش میدهد.
• تریپاراتید (فورتئو). این داروی قدرتمند مشابه هورمون پاراتیروئید و محرک رشد استخوان جدید است. بیمار آن را طریق تزریق زیر پوست دریافت میکند.
هورمون درمانی
استروژن، به خصوص هنگامی که سریعاً بعد از شروع یائسگی تجویز شود، میتواند به حفظ تراکم استخوان کمک کند.
در مردان، معمولاً پوکی استخوان ناشی از کاهش تدریجی سطح تستسترون است که با بالا رفتن سن رخ میدهد. تستوسترون درماني جايگزين به افزایش تراکم استخوان کمک میکند.
ورزش و حرکات اصلاحی
انجام مرتب حرکات ورزشی و اصلاحی برای جلوگیری از پوکی استخوان ضروری است. افراد بالغ بین 19 تا 64 سال میبایست هر هفته دست کم به مدت 150 دقیقه (معادل 2 ساعت و 30 دقیقه) تمرینات هوازی (ایروبیک) مانند دوچرخهسواری یا پیادهروی سریع انجام دهند.
انجام تمرین تحمل وزن و تمرینات استقامتی برای بهبود تراکم استخوان و کمک به پیشگیری و درمان پوکی استخوان بسیار مهم است.
افراد بین 9 تا 64 سال همچنین باید دو یا چند روز در هفته را در قالب تمرینات تقویت عضله به ورزش دادن تمامی گروههای اصلی عضلات، از جمله پاها، باسن، پشت، سینه، شانهها و بازوها، اختصاص دهند.
اگر تشخیص داده شده که شما به پوکی استخوان مبتلا هستید، پیش از آغاز یک برنامه تمرینی جدید با یک پزشک یا یک متخصص بهداشت صبحت کنید تا مطمئن شوید که آن برنامه مناسب شما است.
مغناطیس درمانی (مگنت تراپی یا مگنتیک تراپی)
مغناطیس درمانی بیومگ با پالسهای فرکانس پایین که به پروسههای متابولیک در استخوانها کمک کرده و منجر به همکاری بهتر عوامل سازنده استخوان و کاهش چشمگیر درد میشود. مغناطیس درمانی، در مبتلایان به پوکی استخوان، به دلیل اینکه روش محرک تشکیل استخوانهای جدید بوده (به ساخت بافت استخوان و طبقهبندی سرعت میبخشد) و باعث افزایش حساسیت به هورمون پاراتیروئید میشود. سرعت پروسه بهبود را بهطور چشمگیری افزایش میدهد. در این روش برای پوکی استخوان، ابتدا فرکانسهای ضد درد 4 تا 6 هرتزی اعمال میشود و هنگامیکه درد کاهش یافت، میتوان از فرکانسهای درمانی در محدوده 36 تا 44 هرتز استفاده کرد.
رژیم غذایی
حتی اگر به پوکی استخوان مبتلا شدهاید، بازهم میتوانید از مزایای یک رژیم غذایی که بهطور روزانه برای پشتیبانی از سلامت استخوانهای شما ویتامین D و کلسیم کافی فراهم میکند بهرهمند شوید. به یاد داشته باشید:
کلسیم موردنیاز خود را میتوانید، علاوه بر محصولات لبنی، از سبزیها سبز، برو کلی و لوبیا و همچنین از مکملها و غذاهایی که به آنها کلسیم اضافهشده است، مثل برخی از انواع غلات صبحانه و آبپرتقال، به دست آورید.
ویتامین D به جذب کلسیم کمک میکند، برای همین اگر بهاندازه کافی از غذاها یا نور خورشید ویتامین D دریافت نمیکنید باید از مکملها استفاده کنید. برای جذب کافی ویتامین D از نور خورشید باید روزانه بدنتان دستکم 15 دقیقه مستقیماً در معرض نور خورشید قرار گیرد.
تلاش کنید مصرف بعضی از نوشیدنیها و خوردنیها که توانایی بدنتان در فرآوری کلسیم را دچار اختلال میکنند، مانند نوشیدنیهای کربناتِ یا دارای کافئین، الکل بیشازاندازه و مقدار بسیار زیادی از پروتئین، کاهش دهید.